İşinize giderken ayaklarınız geri geri mi gidiyor? Her sabah iş stresi ile mi güne başlıyorsunuz? Son aylarda uykusuzluk, konsantrasyon bozukluğu, baş ağrısı gibi şikayetleriniz mi var? Ya da iş yerinizde kendinizi değersiz, işe yaramaz biri gibi mi hissediyorsunuz? Bu sorulardan birine bile ‘evet’ cevabı verdiyseniz siz bir mobbing, yani iş yerinde duygusal saldırı mağduru olabilirsiniz. Peki son günlerde gündeme gelen ‘mobbing’ nedir? Nasıl korunacağınızı, haklarınızı merak ediyorsanız bu yazıda her sorunuzun cevabını bulacaksınız. Çok yakında çıkacak kanun sonrası ‘mobbing’ davalarının arka arkaya açılması bekleniyor! Mobbing ve yeni yasa ile ilgili tüm detayları konunun uzmanlarıyla konuştuk...

Esra Savaş

esra.savas@posta.com.tr

Neden ‘mobbing’ konusunu seçtiniz?

Yönetici koçluğu yaparken karşılaştığım vakalarda insanların mobbing’e maruz kalıp bunu doğal bir şeymiş gibi kabullenmeleri ve bu durumu asla değiştiremeyeceklerine inandıklarını gördükçe bir şeyler yapılması gerektiğini düşündüm.

Mobbing tam olarak nedir?

‘İş yerinde psikolojik taciz’in kısa adı. Bir kişi veya bir grup, çalışan bir kişiye herhangi bir nedenle takıp onu işten attırma veya bezdirip kaçırmak için kasıtlı ve sistemli bir tacizi sürdürürse buna ‘mobbing’ deniyor. Mobbing’i yöneticiler veya bir yönetici yapabileceği gibi, bir veya birkaç çalışan da yapabiliyor. Hatta tam tersi de olabiliyor. Yani bu kez çalışanlar bir yöneticiyi attırmak için sistemli şekilde taciz edebiliyorlar. Mobbing’i başlatan nedenler de çeşitli olabiliyor. Bireysel bir antipatiden tutun etnik veya inanca dayalı ayrımcılığa, kuşak çatışmasından cinsel ilgiye karşılık bulamamaya veya tazminat vermeden işten atmaya varıncaya kadar çok farklı nedenlerle yapılabiliyor mobbing.

Her taciz mobbing midir? Ayırımı nasıl yapacağız?

Her taciz mutlaka mobbing değildir. Mobbing’i basit bir tacizden ayıran üç ana özellik var. Birincisi kasıtlı olacak, somut bir hedefi olacak. Genellikle bu ‘kaçırtmak veya işten attırmak’tır. İkincisi sistematik olacak. Yani bir defalık, tesadüfen yapılan bir taciz değil, düzenli, planlı, hesaplı kitaplı bir taciz mobbing. Üçüncüsü ise sürekli olacak. Bir defa iki defa yapılıp arkası gelmezse geçici bir çatışma olabilir. Ama bir tacize mobbing demek için en az aylarla ölçülecek bir süreklilik olmalı.

Türkiye’de mobbing farkındalığı nasıl?

Bunun bir suç olduğu daha yasal mevzuata yeni geçiyor. Mobbing, iş hayatının normal bir davranışı gibi addedilip yapıldığı ya da sineye çekildiği için dava açılması ve kayıtlara geçmesi de yeni başladı. Ama yıllardır bu işle uğraşan biri olarak Türkiye’de çok fazla vaka olduğunu söyleyebilirim.

Bu konuda nasıl çalışmalar yapıyorsunuz?

Mobbing Eğitim ve Destek Merkezi, adı üstünde, mobbing mağdurlarına profesyonel destek vermek amacıyla oluşturuldu. Ama ondan önce yapmamız gereken çok acil bir şey var: Mobbing’den korunma. Düne kadar “Doğal bir şey, iş hayatında olur canım böyle şeyler” diye geçiştirilen, gündelik olay sayılan ‘psikolojik taciz’ suç olarak tanımlanınca ne olacak? Bir yığın dava açılınca ve bunların çoğu da ceza ile sonuçlanınca kan gövdeyi götürecek. Farkındaysanız daha şimdiden mobbing davası haberleri basında duyulmaya başlandı. Üstelik kazanılan ve mobbingin tazminatla cezalandırıldığı olaylar bunlar. Asıl patlama mobbing’i net olarak tanımlayan ve suç sayan kanunlar çıkınca yaşanacak.

Mobbing Eğitim ve Destek Merkezi kimlerden oluşuyor?

Koç, psikolog ve hukukçuların birarada ve birbiriyle uyum içinde çalıştıkları bir yapı kurduk. Ama herkes kendi ofisinde çalışıyor.

Hangi hizmetleri veriyorsunuz?

Mağdur, yaşadığı bu tehlikeli işyeri sorununu, bizimle paylaşır, konu uzmanlar tarafından etraflıca incelenir ve bir çözüm yolu önerilir. Merkezimiz, mobbing’le mücadele ve çözümün çeşitli aşamalarında konuyu bilen güvenilir psikologlar, hekimler, sosyal güvenlik ve iş hukuku uzmanları, avukatlarla temas kurmayı sağlar.

Mağdurun iş yeri ile görüşüyor musunuz?

Yaşanan mobbing olgusunun çeşidine ve isteğe bağlı olarak merkezimiz, mağdura bir aracılık hizmeti sunar. Merkezimizden uzman bir kişi, işletmeye giderek insan kaynakları sorumlularıyla yaşanan mobbing olgusunu tartışabilir. Ancak mağdur arzu etmediği takdirde, kimliği ve yaşanan olay tamamen gizli tutulabilir. Merkezimiz adına mağdur tarafından yetkili kılınan- işletme yönetimiyle görüşen uzman, yetkilileri, yaşanan mobbing olgusundan haberdar eder; olgunun ağır sonuçları ve olası çözüm yolları hakkında onlara bilgi verir ve çözüm konusunda görüşlerini alır. Ardından gerekli olursa hukuki yardım yoluna gidilir.

İş yerinde mobbing’e maruz kalanlara ne tavsiye edersiniz?

Önce sabır ve soğukkanlılık. Haklı iken haksız duruma düşecek infiallerden kaçınmak. İş yeri kurallarını ihlal etmemeleri çok önemli. Zira böyle bir tuzağa düşerlerse yönetimi kendi elleriyle mobbing’cinin yanına itmiş olurlar. Sorunu çözmek için kurumun insan kaynakları bölümüyle konuyu görüşmeleri ve bu görüşmelerdeki hedefi ‘iş yerinde huzurunun bozulmasına engel olmak’ ekseninde tutmaları önerilir. Mobbing’ci ile ‘sorunu çözüm odaklı’ diyalog kurmaya, konuşmaya çalışmalarını da önerebiliriz. En önemli önerimiz ise olup biten her şeyi kayda geçirmeye çalışmak. Hiç tanığı olmayan bir taciz diyaloğu yaşansa bile hemen ardından bunu bir e-postada dile getirip neden böyle davrandığını, çok üzüldüğünü yazmak bile kayda geçirmenin bir adımı ve eğer olay yargıya taşınacaksa bunlara çok ihtiyacınız olacak.

İşinde başarılı olanı diğer çalışanlar yok etmek istiyor!

Mobbing’e maruz kalanların ortak özellikleri var mı?

Dünyada yapılan araştırmalar mobbing davranışının genellikle iki farklı yapıdaki çalışana yöneltildiğini gösteriyor. Birinci gruptakiler genellikle işinde çok başarılı, mükemmeliyetçi, özverili yapıdaki çalışanlardır. Böyle bir çalışanın karşısında diğer çalışanlar kendilerini yetersiz ve değersiz hissedebiliyor. İşte bu kişiler birbirlerinden haberli ya da habersiz birlikte hareket ediyor. Kıskanılan kişiyi yıldırmak için uğraş veriyorlar. Mesela müdür konumundaki kişiye giderek onun yaptığı işin hiç de iyi olmadığını anlatıyorlar, sohbet arasına sıkıştırıyorlar. Başarılı da olabiliyorlar. Böyle durumlarda çalışanlar mobbing mağduru kişiyi tümüyle yalnız bırakıyorlar.

Ya ikinci gruptaki mobbing mağdurları?

İkinci gruptakiler ise çatışmalı bir ruh hali içerisinde olan çalışanlar. Stresle ve zorluklarla başa çıkmakta sorunlar yaşadıkları için çalışma arkadaşlarıyla, iş nedeniyle zıtlaşma ve tartışma içerisine girebilirler ve bir süre sonra mobbing’e maruz kalmaya başlayabilirler.

Mobbing’e uğrayan kişilerin psikolojisi nasıl oluyor?

Mobbing’e uğrayan kişi öncelikle kendini izole edilmiş, itilmiş ve damgalanmış hisseder. Yaşanan olumsuz süreç sadece psikolojik değil sonuçları itibariyle fiziksel sağlığı da etkileyen bir süreçtir. Dediğim gibi iş yerinde mağduru neredeyse herkes yalnız bırakır. Kendisine önemsiz işler verilebilir, yapabileceğinden az ya da çok daha fazla iş yüklenebilir. Dalga geçilip, lakap takılabilir. Hatta cinsel taciz veya fiziksel şiddet bile uygulanabildiği görülüyor. Böyle bir durumda çalışanın kişiliği ezilmeye başlar, incinir. Bir yandan da içinde öfke birikir ama bunu yansıtamadığından öfkeyi de kendine yöneltmeye başlar. Bütün bu duygusal yüklerle birlikte mağdurların çoğunda içe kapanma, kendine güvensizlik, hayattan tad alamama hali başlar. Çünkü yaşananlar çalışan için aynı zamanda bir travmadır. Takip eden zaman diliminde mağdurlarda çabuk irkilme, ansızın ağlama nöbetleri, ellerde titreme, baş ve mide ağrıları, deri rahatsızlıkları, uyku sorunları, uykuda çene ve diş sıkma ya da kabuslar görme, konsantrasyon güçlüğü, iştahsızlık veya iştahta artış, beden ve kas ağrıları, kronik yorgunluk sendromu, kalp çarpıntısı, diğer insanlara karşı saldırganca hisler taşıma, saç dökülmesi, göğüs ağrısı, alkol ve keyif verici maddelere karşı bağımlılığın oluşması gibi hastalık ve duygu durumları görülebilir. Psikolojik rahatsızlıklar olarak ise kaygı bozukluğu, panik-atak, travma sonrası stres bozukluğu ve de depresyon tabloları ortaya çıkmaktadır.

Bu yazı 30 Ocak 2011 tarihli Pazar Postası'ndan alınmıştır