Giriş
'Göğe baktıran' şair Turgut Uyar'ın aramızdan ayrılışının 32. yılı
"İkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım" diye başlayan Göğe bakma durağı şiiriyle herkesi göğe baktıran şair Turgut Uyar aramızdan ayrılışının 32. yılında saygıyla anılıyor. İşte 9 şiiri ve hayatıyla Turgut Uyar...
Göğe Bakma Durağı, Acıyor gibi unutulmaz şiirleri yazan İkinci Yeni akımının öncülerinden Turgut Uyar, 32 yıl önce bugün aramızdan ayrıldı. İşte Turgut Uyar'a dair bilinmesi gerekenler...Bugün İkinci yeni akımının öncüleri arasında yer alan şair Ahmet Turgut Uyar'ın doğum yıldönümü. 4 Ağustos 1927'de Ankara'da doğan 22 Ağustos 1985'de hayatını kaybeden Turgut Uyar, mutsuzluğu, umudu, ayrılığı, kavuşmayı, özlemi, hüznü ama en çok da insanı anlatan şiirleriyle tanındı.
Konya Askeri Okulu, Işıklar Askeri Hava Lisesi ve Askeri Memurlar Okulu'nu bitirip, Posof, Terme ve Ankara 'da personel subayı olarak görev yaptı. Henüz Askeri Memurlar Okulu’nda öğrenciyken 1947’de Yezdan Şener ile evlendi.18 yaşında baba olan Turgut Uyar'ın bu evlilikten Semiramis, Tunga ve Şeyda adında üç çoçuğu oldu.
1966 yılında ilk eşi Yezdan Şener'den boşanıp İstanbul'a yerleşen Turgut Uyar o dönem Cemal Süreya ile ilişkisi bitme aşamasında olan öykü yazarı Tomris Uyar ile şiir üzerine mektuplaşmaya başladı.Turgut Uyar, ilk eşi Yezdan Şener ve çocukları (soldan sağa) Tunga, Şeyda ve Semiramis ile.
Tomris Uyar, Turgut Uyar ile tanışmalarını şöyle anlatır: “1966 yılında ben zaten Cemal Süreya’dan ayrılmak üzereydim. O da eşinden ayrılmıştı. İstanbul’a gelmişti çocuklarıyla. Burada tanıştık. Asıl tanışmamız herhalde o, çünkü o zaman daha bir yakın oturup konuşma fırsatını bulduk ve mektuplaşmaya başladık. Bu mektuplar önce sadece şiir üzerine mektuplardı. Hâlâ duruyor bende. Genellikle onun şiir üzerine düşünceleri, benim onun şiirleri üzerine düşüncelerim… Ve anladığım kadarıyla çok sıkışık bir dönem geçiriyordu. Yani evlilik hayatında bir süredir yaşadığı tedirginlik ve uyumsuzluk şiirini de etkilemişti, yedi yıldır şiir yazmıyordu. Esin periliği olarak ifade etmek istemiyorum ama herhalde çok konuştuğum, çok dürttüğüm, yazmasını çok rica ettiğim için diyeyim, yavaş yavaş şiir yazma isteği yeniden doğdu.Kendisini esin perisi olarak hissettiği Tomris Uyar'la 1969 yılında evlendi ve Hayri Turgut adında bir erkek çoçuk sahibi oldu.(Tomris ve Turgut Uyar oğulları Hayri Turgut Uyar ile birlikte, 1969)
Turgut Uyar, 1958'de askerlikten ayrılarak Türkiye Selüloz ve Kağıt Sanayisi'nin Ankara şubesinde çalışmaya başladı ve buradan emekli oldu.(Seka yıllarında Erdal Öz ile)
Turgut Uyar’dan Tomris’e DizelerHerkes seni sen zanneder.Senin sen olmadığını bile bilmeden,Sen bileSeni ben geçerkenDerim ki,Saati sorduklarında;Onu O geçiyordurKimse anlam veremez.Tamir ettirmedin gitti derler şu saati.Ettirmek istiyor musun demezler.Bir bozuk saattir yüreğim, hep sende durur.Zamanı durdururum yüreğimde,Sensiz geçtiği için,Akrep yelkovana küskündür.Şu bozuk saat çalışsa benim için ölümdür.Bil ki akrep yelkovanı geçerse,Atan bu yüreğim durur.Bırak bozuk kalsın, hiç değilseBir bozuk saattir yüreğim, hep sende durur.(Turgut Uyar ve Tomris Uyar, Büyükdere’deki evlerinde, 1970)
Yad" isimli ilk şiiri 1947'de Yedigün dergisinde yayımlanan şair, 1948'de Kaynak dergisinin açtığı bir şiir yarışmasında ikincilik kazandı. Yarışmadan sonra, seçici kurulda bulunan şair-yazar Nurullah Ataç, birincilik adayının Uyar olduğunu açıklayarak, ileride çok iyi bir şair olacağını söyledi.İlk kitabı "Arz-ı Hal" 1949'da Kaynak Yayınlarından çıkan Uyar, 1952'de "Türkiyem" adlı ikinci kitabını Nurullah Ataç'ın ön sözüyle yayımladı. Kitap, o ve sonraki dönemlerin ünlü şairlerinin kitaplarının yayımlandığı yayınevlerinden biri olan Varlık Yayınlarından çıktı.Turgut Uyar'ın 1959'da yayımladığı üçüncü kitabı "Dünyanın En Güzel Arabistanı"nda yer alan şiirlerden biri olan "Göğe Bakma Durağı", kendi şiir serüveni içerisinde hem oluşturulan modern yapı ve ses, hem de modernist yaklaşımlarla yeni imgeler kurma açısından dönüm noktası olarak gösterildi."İkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım" mısrasıyla, 'insanların sahip olduğu güzelliklerin herkese eşit olarak dağıtıldığını ve onları görebilmek için büyük çaba sarf etmeden, sadece başını kaldırıp bakmanın yeterli olduğunu' aktardı
İşte Turgut Uyar'ın unutulmaz şiirlerinden bazıları...
YAD
Güzel günlerim vardı yağmurlarla ıslanan,Ve güzel gecelerim masallarla dopdolu.Her şey, her şey güzeldi, gözyaşı, dünya, zaman,Böğürtlen topladığım ıssız, tozlu köy yolu,Güzel günlerim vardı yağmurlarla ıslanan.Ufacık korumuzda dolaşırdım korkuyla,Ve Allahı arardım serçe yuvalarında,Bulamayınca dua yollardım akan suyla,Göğü bulutlar saran bahar havalarında,Dolaşırdım ufacık korumuzda korkuyla.Seyrederdim göklerde her gün büyüyen ayı.Ve kale duvarından yıkık mezarlıkları,Bana korkunç bir devi hatırlatan kayayı.Ve annemin taktığı mavi nazarlıkları,Seyrederdim göklerde her gün büyüyen ayı.Odanın ortasında yanan petrol lâmbası,Ve bazan şimşeklerle aydınlanan geceler.Bacamızın üstünde duran leylek yuvası,Ne güzeldi ne güzel masallar, bilmeceler.Odanın ortasında yanan petrol lâmbası.Neş'elerim geride kaldı eski günlerde,Güzel günlerim vardı yağmurlarla ıslanan,O doğduğum diyarda, o kuru ıssız yerde,Petrol de??il masaldı lâmbalarında yananNeş'elerim geride kaldı eski günlerde...
Göğe Bakma Durağı
İkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalımŞu kaçamak ışıklardan şu şeker kamışlarındanBebe dişlerinden güneşlerden yaban otlarındanDurmadan harcadığım şu gözlerimi al kurtarŞu aranıp duran korkak ellerimi tutBu evleri atla bu evleri de bunları daGöğe bakalım Falanca durağa şimdi geliriz göğe bakalımİnecek var deriz otobüs durur inerizBu karanlık böyle iyi afferin TanrıyaHerkes uyusun iyi oluyor hoşlanıyorumHırsızlar polisler açlar toklar uyusunHerkes uyusun bir seni uyutmam birde ben uyumamHerkes yokken biz oluruz biz uyumıyalımNasıl olsa sarhoşuz nasıl olsa öpüşürüz sokaklardaBeni bırak göğe bakalım Senin bu ellerinde ne var bilmiyorum göğe bakalımTuttukca güçleniyorum kalabalık oluyorumBu senin eski zaman gözlerin yalnız gibi ağaçlar gibiSularım ısınsın diye bakıyorum ısınıyorSeni aldım bu sunturlu yere getirdimSayısız penceren vardı bir bir kapattımBana dönesin diye bir bir kapattımŞimdi otobüs gelir biner giderizDönmiyeceğimiz bir yer beğen başka türlüsü güçBir ellerin bir ellerim yeter belliyelim yetsinSeni aldım bana ayırdım durma kendini hatırlatDurma kendini hatırlatDurma göğe bakalım.
Acıyor
Mutsuzluktan söz etmek istiyorumDikey ve yatay mutsuzluktanMükemmel mutsuzluğundan insansoyununSevgim acıyorBiz giz dolu bir şey yaşadıkOnlarda orada yaşadılarBir dağın çarpıklığınıbir sevinç sanarakEn başta mutsuzluk elbetKasaba meyhanesi gibi Kahkahası gün ışığına vurup daöteden beri yansımayanYani birinin solgun bir gülden kaptığı frengiÖbürünün bir kadından aldığı veremBütün işhanlarının tarihçesisevgim acıyorYazık sevgime diyor birisi Güzel gözlü bir çocuğun bile O kadar korunmuş bir yazı yoktuNe denmelidir bilemiyorumsevgim acıyorGemiler gene gelip gidiyorDağlar kararıp aydınlanacaklarVe o kadarTavrım bir çok şeyi bulup coşmaktırSonbahar geldi hüzünİlkbahar geldi kara hüzünEy en akıllı kişisi dünyanınBazen yaz ortasında gündüzünsevgim acıyorKimi sevsemKim beni sevseEylül toparlandı gitti işte Ekim filanda gider bu gidişle Tarihe gömülen koca koca atlarTarihe gömülür o kadar
Acının Coğrafyası
Sirk izlenimlerinden seçmen kütüklerindenyüzlerimiz temmuzdan ötürü sallanır ve uzarve her köşe bir tuzaktırbirer darağacıdır her meydan saatiöğle vaktini kesinlikle gösterenoysa hep güçlü dağları görmenin zamanıdırçığlığım uzun uzun kalır içimdeyani güller giyinmiş bir adam nerde ben nerderüzgâr bir dirimi dört yöne bölerken tepelerdeve gece duruşmasından yeni çıkmışkensabahın terazisi eksik tartar gölgemiartık öyle açık ki kuşkuya yer yokkim gelirse gelsin acıya hep yer vardırtutanaklarda duvar diplerinde ve bazı yerlerdeörneğin çukurova ve mekong köylerindeacıdır ağacın gölgesini yapanbunu herkes bilirkutsal acı besleyen acı sütünü emiyoruzyatıyoruz seninle terli döşeklerdesaati seninle kuruyoruz bir çalar saatisen donatıyorsun kalbimizikalbimiz çoğu zaman yeterli ve ürkekkendi çoğunluğunu kendi üreterekkente kapandık kaldık iki cadde iki alan bir saatmutsuzluk acıya varana kadarartık yeminimiz bir tatar gölgesi gibiöyle bir gölge ki belki çok dardırkısa vakitlerinde aceleci akşamınartık öyle açık ki kuşkuya yer yokacıya hep yer vardır aramızdadört cepli yeleğim aynı kolaylıkla taşır her şeyibozuk paraları da umutsuzluğu daaynı kolaylıkla tutmuş gibi olurumgüneşin yedi renk ayasınıbiliyor musun güçlü dağları görmenin zamanıdırşimdi bir bağırsan çok iyi biliyorumya da üst üste silah atsankent tepinir belki bütün kuşlar uçarbelki değil mutlakaamabir tanesi mutlaka kalır."
Tomris
senin için alışılmış şeyler söyleyemem sana yaraşmazkış gecesi amcamızdır bahar yakından kardeşimizalır başımı erzincan’a giderim seni düşünmek içindörtlükleri bozarım çünkü dağlar ne güne duruyorkıyılar ve eskimeyen her şey seni anlatmak içinbir bozuk saattir yüreğim hep sende dururne var ki ıslanır gider coskunluğum durmadandurmadandağ biraz daha benden deniz her zaman sendenhiçbir dileğimiz yok şimdilik tarihten coğrafyadankimselere benzemesin isterim seni övdüğümseni övdüğüm zamangüzel bir çingene yalnız başına dolaşmalı kırlardaseni övdüğüm zaman"
Çünkü herkesin bir gideni vardır
HerkesinBir umudu vardır,Bir savaşı,Bir kaybedişi,Bir acısı,Bir yalnızlığı,Bir hüznü…Çünkü herkesin bir gideni vardır,İçinden bir türlü uğurlayamadığı...
Senfoni
Önce sesin gelir aklıma Çaresiz kaldıkça hep seni düşünürüm Güzel olan, dolgun başaklardaki sarışın sevinçli Sonra cumartesi günleri gelir Sonra gökyüzü gelir hemen kurtulurum Bir yağmur yağsa da, beraber ıslansak.Kırk kere söyledim bir daha söylerim Savaşta ve barışta, karada ve denizde, Düşkünlükte ve esenlikte Zamanımız apayrı bize göre Yanyana olduk mu elele Aç kalsak ağlamayız biliyorum.İçim güvercinleri okşamış gibi rahat Sen yanımdayken ister istemez Geniş meydanlarda akşam üstleri Üstüste üç kere deniz, üç kere çınarlar.Sen yanımdayken ister istemez Uzak ırmakları hatırlıyorum.Arasıra düşmüyor değil aklıma Yabancı kadınların sıcaklığı Ama Allah bilir ya, ne saklıyayım Yanında ihtiyarlamak istiyorum...
Yalağuz
Bektaş yüce dağ başında -yalağuz-du.Bektaş zaten doğduğundan beri -yalağuz-du...Bir sopa, üç beş koyun, bir köpek,Bulutların içinde kendi kendine -yalağuz-du...Mintanı ile yalnızdı, çarığı ile yalnızdı,Bilinmez düşünceleri, Tanrısı ile yalnızdı...Köyde, şehirde, kasabada, dağdaBeş on kelimesi, diliyle.Yalnız insanların o garip haliyle;Yalnızdı Bektaş, yapayalnızdı..Bektaş mayıs böceği kadar yalnızdı,Esaretinde hürriyetinde sevdasında,Üç yaşında da yalnızdı, on beşte de, seksende de,Yağmurların altında, bulakların kenarında.Türküsünde, koşmasında, şarkısında,Tamamda da, noksanda da,Papatya gibi yalnızdı, kuşyemi gibi yalnızdı.İğneden ipliğe işte Bektaş, yapayalağuzdu...
Umuttur
Ben beni sevdikçe ey yar derdim artar daimaÇünkü beni sevsen deGüvenmezsin bana bilirimAma artan her şeyle birlikte yanlışlık da artarMesela her su gözyaşı olurHer dönem bir hazin geçişSuya boşversem yanılsamaAya baksam bir bulutSevgisizlikle birlikte yanlışlığın hükmü başlarBir düşün kaç kişiyiz bildirilerdeŞimdilik kaç paralığız hele akşam oluncaBunca sütsüzün kahrını çektik düşün kiGene de soluğumuzBir orman yangını sanılır oralarda buralardaEzildik gerçi ama horlanamadık bunu hatırlarsınMutlaka hatırlarsın bunuTut ki enver bırakır tehdidiniEthem başlarÇünkü beni sevsen de bana güvenmezsin iyi bilirimApoletim sırmasız hatta hiç yokSu içsem ağzımın kenarlarından dökerimNeyi hatırlatır benim sana uzak bir bakışım bilirimAslında mutsuz yaşayıp gidiyoruzÖlüme direnerek şimdilikŞimdilik alımlı bir başka mutluluklara özenerekAşkımız ve mutfak rafları ve uçaklar üstüne korkumuzBir yudum gelecek ve mutlu saatler üstüne korkumuzAma birlikte biliyoruz: eğilecek bugünkü başlarSev beni, alış banaKimse ürkütemez bağlandığımız güzelliğin utkusunuSev beni, bir dağ gölgesi kadar sevŞimdilik bırak musluğun sızmasını damın akmasınıBir tırnak gibi büyü domuz bir tırnak gibiZorlayarak her bir yanıÇünkü biraz sonra umut başlar her günkü, başlarAslında bir alıştırmadır umutÖbürlerinin azıcık nefes diye bağışladığı-Baharı beklemeye benzer-Hain ve olmayanadır çünküUmutsuzluğu taşır yanındaOysa nasıl olsa gelecektir bahar denen tarihÖnüne durulmaz mantığıyla doğanınYeşilden olma birimSudan gelme itmeyleUmut yokturKimse yoktur umut etmemeyi önleyecekÇünkü umut kaçınılmaz gelecektirBütün gümbürtüsüyleUmut kaçınılmaz gerçektir çünküBiri Asya’da biterken sözgelişi, Şili’de öbürkü başlar "
